گروه‌های جهادی دانشجویی در حالی تلاش می‌کنند که مشکلات ساکنان مناطق کم‌برخوردار را کم کنند که مسؤولان نسبت به‌مناطق حاشیه‌ای مشهد بی‌توجه هستند.
به گزارش خبرگزاری فارس از مشهد، حاشیه‌نشینی پدیده‌ای اجتماعی در گسترش شهرها به‌خصوص کلان شهرها است که ناشی از نبود کنترل، هدایت و برنامه‌ریزی مسؤولان شهری بوده، از طرفی اوضاع نابسامان اقتصادی و رسیدگی نکردن به‌نیازهای جمعیت روستایی در دامن زدن به‌این پدیده بی‌تاثیر نبوده است.
مشهد از جمله کلان‌شهرهایی است که بالاترین رشد حاشیه‌نشینی در کشور را دارد، این پدیده پیچیده انسانی همواره با آسیب‌ها و معضلاتی همراه بوده که محرومیت و فقر از جمله مهم‌ترین آنها است.
در این بین جامعه دانشجویان مومن انقلابی بیکار ننشسته و خود را همپای مسؤولان در قبال این آسیب‌ها مامور به‌انجام تکلیف دیده است، جمعیت امام حسن مجتبی(ع) یک تیم جهادی متشکل از دانشجویان متعهد به‌مسؤولیت اجتماعی بوده که در بحبوحه رشد فزاینده حاشیه‌نشینی در مشهد، بی‌تفاوتی مسؤولان مربوطه را دستاویز و بهانه‌ای برای کاهلی و بی‌توجهی به‌محرومان قرار نداده است.
در این راستا میزگردی با حضور اعضای این گروه جهادی در دفتر خبرگزاری فارس خراسان رضوی برگزار شد، در این میزگرد صالح خدیوی (مسؤول جمعیت جهادی امام حسن(ع))، انسیه صادقی (مسؤول خواهران جمعیت امام حسن(ع)) و همچنین سید مهدی فاطمی و زینب شرافت از اعضای تیم جهادی امام حسن (ع) حضور داشتند.
فارس: لطفا درباره جمعیت امام حسن (ع) و فعالیت‌تان توضیح دهید.
خدیوی: خلائی در زمینه معضلات اجتماعی و حضور نداشتن جوانان انقلابی به‌صورت سازمان یافته احساس کردیم، هر کدام تیم و گروهی داشتند و به صورت مجزا کار می‌کردند . جمعیت دانشجویی امام حسن(ع) گردآورنده دانشجویان انقلابی در بخش معضلات اجتماعی در حاشیه شهر بود که بر اساس توانایی‌ها و پناسیل‌های موجود در اعضا تشکیل شد، یکی از بزرگ‌ترین معضلات اجتماعی در حاشیه شهر مربوط به حوزه خانواده و کودک و نوجوان بوده و عمده فعالیت گروه روی بحث خانواده، کودک و نوجوان متمرکز شده است.
نگرانی مادران حاشیه شهر از اعتیاد و تکدی‌گری
فارس: چه فعالیتی در رابطه با خانواده و کودک انجام می‌دهید؟
صادقی: در زمینه خانواده اولین قرارداد کشوری در منطقه همت آباد مشهد تحت عنوان خانه مهر را افتتاح کردیم و اولین گروه جهادی ما در این منطقه شروع به فعالیت کرد.
مادران در حاشیه شهر از معضلاتی همچون تکدی‌گری، اعتیاد و قاچاق نگران هستند، حدود چهارصد متقاضی در حدود سه ماه برای کلاس های مختلف داشتیم که بیشتر آنها مادران هستند و در بخش همسرداری و نحوه ارتباط صحیح با فرزند بودند.
۶ ماه از دوره های مربوط به خانواده و رضایت اهالی منطقه می گذرد، در این راستا دوره‌هایی با عنوان مهارت‌های زندگی و آیین همسرداری به‌سبک اسلامی و آیین تربیت فرزند و اصول ارتباطات اولیه با فرزندان برای متقاضیان برگزار کردیم که با استقبال بی‌نظیر اهالی مواجه شد.
تلاش برای بازگرداندن عزت نفس به کودکان
صادقی: عزت نفس کودکان حاشیه شهر پایین است، برای آنها کلاس‌های شعرخوانی قصه خوانی با محوریت ارتباط صحیح با خانواده و برگرداندن عزت نفس به آنها برگزار شد.
این گروه جهادی در زمینه هنری و اشتغال‌زایی نیز فعال بوده، این دوره‌ها در رده‌های سنی مختلف در حال برگزاری است و همزمان چهار گروه جهادی دیگر در مناطق مختلف شهر برای خواهران مشغول به فعالیت هستند.
علاوه بر کلاس‌های گروهی در زمینه خانواده که توسط اساتید آموزش داده می‌شود، مشاوره فردی نیز در برخی روزهای هفته توسط اساتید دانشگاه فردوسی صورت می‌پذیرد، همچنین تیم‌های پزشکی متشکل از اساتید و دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی برای افراد سالمند به‌منطقه اعزام می‌شوند.
فارس: آیا در قبال خدمات آموزشی از جمله دوره‌های تربیتی هزینه‌ای دریافت می‌کنید؟
خدیوی: با توجه به‌اینکه در میان متقاضیان افرادی بودند که توان پرداخت هزینه را نداشتند، ترجیح دادیم دوره‌ها را به‌صورت کاملا رایگان برگزار کنیم تا تمام متقاضیان بتوانند از این کلاس‌ها استفاده کنند.
فارس: گروه‌های برادران جمعیت امام حسن(ع) چه فعالیتی در مناطق حاشیه شهر انجام می‌دهند؟
خدیوی: گروه‌های برادران که در سه منطقه از مشهد حضور دارند، علاوه بر فعالیت‌های فرهنگی فعالیت‌های عمرانی نیز انجام می‌دهد، فعالیت‌های عمرانی شامل بهسازی، ترمیم و ساخت خانه‌های مسکونی و مناطق عام‌المنفعه مانند حسینیه‌ها است.
به‌عنوان مثال، یکی از تیم‌های جهادی ما حدود چهار سال در شهرک شهید رجایی مشغول به‌کار بوده و توانسته است ارتباطی صمیمانه با اهالی برقرار کند، این موضوع منجر به‌ارتباط با امنای محله و شناسایی نیازمندان از طریق آنها برای آغاز فعالیت‌های عمرانی شده است.
فارس: آیا کمک مالی و نقدی هم به‌محرومان صورت می‌گیرد؟
خدیوی: جمعیت جهادی ما بیشتر در بحث ارائه اقلامی چون ارزاق و پوشاک و لوازم التحریر فعالیت می‌کند و نحوه تامین آن خیرینی است که از طریق شبکه دانشجویان شناسایی و معرفی می‌شوند.
در یکی از مناطق کودکی معلول در خانواده‌ای بی‌بضاعت وجود داشت که خانواده از تامین مخارج درمانی وی عاجز بودند که الحمدالله با حمایت جمعیت تحت درمان قرار گرفت و در حال حاضر توان راه رفتن و حرکت را به‌دست آورده است.
فارس: فعالیت تیم جهادی امام حسن (ع) در مناطق حاشیه‌ای با دیگر تیم‌های جهادی منجر به‌موازی‌کاری نمی‌شود؟
خدیوی: تفاوت ساختاری و اجتماعی میان منازل حاشیه شهر و دیگر منازل یادآور شد: تراکم جمعیت بسیار بالاست و مثال نامناسب بودن این تراکم جمعیت انفجار اخیری است که در شهرک شهید رجایی صورت گرفت، با انفجار یک آبگرمکن 11 نفر جان سپردند که اگر این تراکم جمعیت کمتر بود تلفات جانی کمتری را شاهد بودیم.
نبود الگوی مناسب برای کودکان حاشیه شهر
خدیوی: وجود الگوهای مناسب برای کودکان و نوجوانان حاشیه شهر و اهمیت نیروی انسانی ضروری است، وجود گروه‌های جهادی دیگر که در حاشیه شهر فعالیت می‌کنند منجر به‌موازی‌کاری نمی‌شود، چراکه منطقه نیازمند و محروم است، علاوه بر آن ما از دانشجویان درخواست می‌کنیم که برای ساعاتی هر چند کوتاه به‌این مناطق بیایند و فقط راه بروند یا با بچه‌ها بازی کنند که علت این کار عدم وجود الگوی مناسب برای قشر کودک و نوجوان است.
ما برای کودکی که تا دیروز الگوی وی شخصی خلافکار بوده، الگویی جایگزین می‌کنیم که اصطلاحا به‌آن جوان دانشجوی مومن انقلابی می‌گوییم که برای رضای خدا در میان بچه‌ها راه می‌رود، با آنها معاشرت کرده و روابط دوستانه برقرار می‌کند.
فارس: نحوه تصمیم‌گیری در پرداختن به‌مسائل و معضلات اجتماعی در تیم جهادی امام حسن (ع) چگونه صورت می‌پذیرد؟
خدیوی: ما برای ورود به‌هر منطقه و آغاز فعالیت حدود ۲۵ تا ۳۰ پارامتر در نظر داریم که باید از طریق جمع‌آوری اطلاعات، از آن منطقه برداشت کنیم و از تعداد مدارس و مساجد گرفته تا کیفیت حضور اهالی در برنامه‌های مختلفی که آن منطقه دارد را در برمی‌گیرد.
همچنین تحقیقات کشوری در مبحث حاشیه شهر و افراد شاخص و فعالی که در منطقه وجود دارند و وضعیت اقتصادی اهالی منطقه را مورد بررسی قرار می‌دهیم، از جمع‌بندی اطلاعات مورد نظر از وضعیت منطقه، پی می‌بریم که معضل اصلی آن منطقه چیست و در حال حاضر اولویت برای ارائه خدمات کدام است.
فارس: برای مقابله با هجمه‌های فرهنگی با توجه به‌وجود ماهواره و دیگر رسانه‌ها چه فعالیتی انجام می‌دهید؟
صادقی: مربیان مربوطه در زمینه آسیب‌های حاشیه شهر در این خصوص آموزش‌های خوبی ارائه می‌دهند، آسیب‌ها را بررسی کردیم و سعی کردیم فرهنگ صحیح را به‌صورت تدریجی جایگزین کنیم و خوشبختانه اهالی کم‌کم به‌این نتیجه رسیدند که آسیب‌های حاصل از ماهواره بیشتر از فواید آن است، همچنین گوشی‌ها و تبلت‌ها را از بچه‌های خود گرفتند و تا حدودی در این امر موفق بودیم، این فرهنگ‌سازی نیازمند زمان بیشتری بوده و مشکلی است که به‌سرعت حل نمی‌شود.
فارس: برای تخلیه هیجانات کودکان در این مناطق چه برنامه‌ای دارید؟
خدیوی: برنامه‌هایی همچون اردوهای تفریحی با هدف کنترل انرژی صورت می‌پذیرد، اگر این کودکان را جذب برنامه‌های ورزشی و فرهنگی نکنیم، به‌سوی مواد مخدر سوق داده می‌شوند که بسیار فراوان و در دسترس است.
طبق سنت پیامبر(ص) ، ابتدا با کودک و نوجوان وارد روابط دوستانه می‌شویم و سعی می‌کنیم در رفتار به‌آنها بیاموزیم که خوش خلق بودن نکته مثبتی است، سپس از طریق این رفاقت و دوستی نکات اخلاقی را به‌آنها یادآور می‌شویم و در مرحله بعد کودکان را تشویق به‌شرکت در پای درس علما می‌کنیم.
اعتقادات قوی در مردم حاشیه شهر
صادقی: مردم حاشیه شهر در مسائل اعتقادی بسیار قوی هستند، برای آشنایی کودکان و نوجوانان با مسائل دینی و مساجد، در مراسم مذهبی و مناسبتی که در مساجد برگزار می‌شود از بچه‌ها کمک می‌گیریم و علاوه بر هویت‌بخشی، آنها را با مسائل دینی و ائمه آشنا می‌کنیم.
یک سوم جمعیت شهر مشهد را حاشیه‌نشینی در برگرفته است
شرافت: حاشیه شهر تفاوت اجتماعی و اقتصادی در ساختار شهری بوده که منجر به‌انتقال فقر روستایی به‌شهر شده و این فقر روستایی سبب ایجاد اسکان‌های غیررسمی در حاشیه شهر شده است، به‌افرادی حاشیه‌نشین می‌گوییم که از نظر درآمدی و بهره‌وری از خدمات شهری محروم هستند.
علت رو آوردن به‌حاشیه شهر مهاجرت بوده است که شامل مهاجرت از روستا به‌شهر یا از متن شهر به‌حاشیه می‌شود، مهاجرت‌های روستاییان به‌شهر به‌دلیل خشکسالی، کمبود آب و جذابیت توسعه شهرها و یافتن شغل بهتر و انباشت خدمات رفاهی و امکانات شهرها بوده، دلیل مهاجرت از متن شهر به‌حاشیه شهر، ضعف مدیریت شهری، رشد و تورم اقتصادی همراه با ناتوانی مردم بوده است.
مشهد بیشترین آمار حاشیه‌نشینی را دارد، حدود یک میلیون و 200 هزار نفر، به‌عبارتی یک سوم جمعیت مشهد را تشکیل می‌دهد که از این آمار ۷۰ هزار نفر آن مهاجران افغانستانی هستند، مهاجرت‌هایی که به‌حاشیه شهر مشهد صورت می‌گیرد فقط از روستاهای اطراف مشهد صورت نمی‌گیرد، بلکه شامل شهرهای دیگری همچون سیستان و کرمان هم می‌شود.
نبود برنامه‌ریزی صحیح شهری عامل ایجاد آسیب‌های اجتماعی
شرافت: عدم برنامه‌ریزی صحیح شهری علت آسیب‌های به‌وجود آمده است، اولین و مهم‌ترین آسیب، خرید و فروش جزئی و کلی مواد مخدر است و بعد خرید و فروش کودک و ازدواج های زودهنگام و ناخواسته و طلاق‌هایی که منجر به‌سرگردانی کودکان، کارتن خوابی و تکدی‌گری آنان می‌شود.
در منطقه همت‌آباد آب شرب وجود ندارد و آب به‌دلیل لوله‌کشی فرسوده دارای املاح، رنگ و بو است و برای پخت و پز قابل استفاده نیست، در پیگیری‌های انجام شده چون بافت همت‌آباد منفصل از بافت شهری است، تهیه آب شرب برای این منطقه قابل انجام نیست، همچنین بوی تعفن و فاضلاب‌های خانگی که در کوچه ها رها شده سبب ایجاد بیماری‌های پوستی و تنفسی می‌شود.
خانه‌های ریزدانه و تراکم بالای جمعیت
شرافت: خانه‌های ریزدانه در حاشیه شهر، خانه‌هایی است حدود 40 متر که توسط ایرانیت به‌دو خانه مجزا تقسیم شده و در هر 20 متر حدود 25 تا 30 نفر زندگی می‌کنند، چادرنشینی، کارتن خوابی و غار خوابی از دیگر معضلاتی است که در حاشیه شهر مشاهده می‌شود.
فارس: برای شناسنامه‌دار شدن افراد بی‌هویت برنامه‌ای دارید؟
خدیوی: بی‌هویتی و بی‌شناسنامه بودن بچه‌ها سبب می‌شود آنها از تحصیل محروم شوند که یکی از گروه‌های جهادی ما، متشکل از دانشجویان حقوقی در حال پیگیری این امر بوده، البته کاری سخت و دشوار است، دیگر معضل موجود، خانه‌ها و اسکان‌های غیررسمی بوده که محل انجام هر گونه فساد و جذب و ترویج فرقه‌های مختلف است.
فارس: آیا از طرف نهاد یا مجموعه‌ای برای شما مشکلی ایجاد شده است؟
خدیوی: یکی از مشکلاتی که مستقیم به‌ما مربوط نمی‌شد، ساخت یک حسینه مردم نهاد در منطقه قلعه ساختمان و برخورد نامناسب پلیس ساختمان همراه با ضرب و شتم بود، در این منطقه بیشتر خانه‌ها بدون مجوز ساخته می‌شود و این حسینیه قرار بود در دل یک مجموعه انسانی و با هزینه خود اهالی ساخته شود که شهرداری بسیار بد با این افراد رفتار کردند و تعدادی را دستگیر کرده و بردند.
مسؤولان نگاه خوبی به حاشیه شهر ندارند
خدیوی: متاسفانه مسؤولان نگاه خوبی نسبت به‌حاشیه شهر ندارند، از یکی از مسؤولان پرسیدیم، برنامه شما برای حاشیه شهر چیست و وی صراحتا گفت، تمام کارهایی که تا امروز در حاشیه شهر انجام شده انتخاباتی بوده و جنبه تبلیغاتی داشته است.
شورای شهر وقتی بخواهد بدترین نیروهایش را تعدیل کند به‌حاشیه شهر می‌فرستد که بدترین برخورد را با مردم دارند، ارباب رجوع فقط ارباب رجوع مناطقی مانند احمدآباد و هاشمیه نیست، مناطق حاشیه هم ارباب رجوع محسوب می‌شوند.
کم‌کاری کمسیون ویژه مناطق پیرامونی و کم برخوردار
سید مهدی فاطمی: مطالباتی که از مسؤولان داریم بسیار کوچک و قابل انجام است و جزء نیازهای اولیه زندگی در مناطق حاشیه شهر بوده، به‌عنوان مثال، آموزش و پروش در این مناطق برخورد خوبی ندارد و بسیار دیدیم که معلمان با دانش‌آموزان به‌گونه‌ای برخورد می‌کنند که گویی رعیت آنها هستند، حتی بچه‌ها را کتک می‌زنند و کودکی که از ابتدای دوران تحصیل با این شیوه رشد کند در آینده به‌دنبال فضایی برای تخلیه عقده‌های درونی خویش می‌رود.
مایه تاسف است که مشهد دومین کلان شهر کشور بوده، اما برای منطقه‌ای که حدود نیم ساعت تا مرکز شهر فاصله دارد، قادر به‌تامین آب شرب نیست.
شورای شهر کمیسیونی دارد با عنوان کمسیون ویژه مناطق پیرامونی و کم‌برخوردار که آنچه از پیگیری ما در سایت این کمسیون برمی‌آید، کاری انجام نداده‌اند، فقط کمسیونی تشکیل شده و جلساتی برگزار می‌شود و نتایج جلسات قطعا عملی نمی شود.
ما در این مناطق در زمینه اشتغال خانگی برای زنان سرپرست خانوار، فرهنگ‌سازی کرده‌ایم، مشکلی که در این زمینه وجود دارد، عرضه محصول است که آستان قدس با برگزاری نمایشگاه تا حدودی برای ارائه محصولات کمک کرده، اما انتظار داریم که ارگان‌های دیگر هم برای عرضه محصولات و ایجاد اشتغال در این مناطق همکاری کنند، همچنین، آستان قدس رضوی نمایشگاه‌های ارائه محصولات را دائمی کند.
فارس: هزینه فعالیت‌های تیم جهادی امام حسن (ع) از چه طریقی تامین می‌شود؟
خدیوی: عمدتا از طریق خیرین تامین می‌شود، هزینه‌هایی مانند ارزاق عمومی، پوشاک و لوازم‌التحریر را برخی ارگان‌ها تقبل می‌کنند و ما میان نیازمندان توزیع می‌کنیم.
فارس: چند نفر در جمعیت امام حسن (ع) مشغول به‌فعالیت هستند؟
خدیوی: تعداد اعضای ستادی جمعیت امام حسن (ع) 15 تا 20 نفر متشکل از خانم و آقا از دانشگاه‌های مختلف مشهد است و اعضای اجرایی متغیر بوده که در برنامه و مراسم مختلف بیشتر می‌شوند، به‌طور میانگین حداقل 200 نفر از اساتید، دانشجویان و فارغ‌التحصیلان مشغول به‌فعالیت هستند.
فارس: عضویت در جمعیت امام حسن (ع) چگونه است؟
خدیوی: در بیشتر دانشگاه‌ها جمعیت امام حسن (ع) وجود دارد و بر اساس ارتباط تیم با دانشگاه جذب نیرو صورت می‌پذیرد، اگر کسی از دانشجویان و فارغ‌التحصیلان تمایل به‌همکاری داشته باشد به‌ما رجوع می‌کند و در تیم قرار می‌گیرد.
فارس: آیا در زمینه مسائل و معضلات اجتماعی کار پژوهشی انجام داده‌اید؟
خدیوی: در زمینه کارآفرینی و اشتغال‌زایی در مناطق حاشیه‌ای با یکی از مجموعه‌ها آغاز به‌کار کرده‌ایم که مراحل اولیه را طی می‌کند و کار مطالعاتی در حال انجام است.
وضعیت خطرناک حاشیه نشینی و بی‌توجهی مسؤولان
صادقی: پیگیری نکردن مسؤولان در بحث حاشیه‌نشینی نگران‌کننده است، طبق اخباری که از شهرهای دیگر به‌ما می‌رسد حاشیه‌نشینی در حال گسترش بوده و از شهرهایی همچون سبزوار و تربت حیدریه درخواست می‌شود تا جمعیت جهادی امام حسن (ع) در این شهرها شکل بگیرد.
حاشیه‌نشینی و عدم درمان آن در مشهد در حل پیشروی بوده، طبق گزارشات رسیده از این مناطق در صدد اعزام تیم‌های جهادی به‌این شهرها هستیم تا از تبدیل شدن وضعیت حاشیه‌نشینی در این شهرها به‌مشهد جلوگیری کنیم.
فارس: آیا فرهنگ‌سازی و آموزش‌ها برای مهاجران حاشیه‌نشین شامل بازگشت به‌مبدا هم می‌شود؟
صادقی: برای آنها واقعیت با تصوری که از شهر داشته‌اند بسیار متفاوت است و وقتی از آنها می‌خواهیم به‌مبدا خود بازگردند یا روی بازگشت به‌روستای خود را ندارند یا مشکلات در روستا زیاد است و ترجیح می‌دهند در حاشیه شهر بمانند، با مشکلات کنار بیایند.
فارس: به‌جز شهردار با کمیسیون مناطق پیرامونی و کم‌برخوردار ارتباط داشتید؟
خدیوی: در دوره جدید خیر ولی در دوره قبل نشست و هم اندیشی داشتیم، اولین جلسه‌ای که با مسؤول کمسیون ویژه مناطق پیرامونی و کم‌برخوردار در شورای شهر قبلی داشتیم به‌دعوت خود وی بود، اما در شورای شهر فعلی مسؤولان را در زمینه فعالیت در حاشیه شهر به‌صورت جدی و فعال ندیدیم.
در ماجرای ساخت حسینیه در منطقه قلعه ساختمان که پیش‌تر گفته شد، دوستان جهادی ما حدود دو ساعت پشت در اتاق آقای حیدری در انتظار ملاقات با وی بودند و این در حالی است که در شهر با عنوان ملاقات مردمی از وی در تبلیغات یاد می‌شود.
کاش مسؤولان از پشت میزهای‌شان برخیزند، بدون محافظ به‌حاشیه شهر بیایند و وضعیت اینجا را ببینند که اگر یک روز این گروه‌های فرهنگی و جهادی در حاشیه شهر نباشند چه فاجعه ای رخ خواهد داد.
چرا مسؤولان در قبال توهین به‌این مردم سکوت می‌کنند، چرا مدعی‌العموم در مقابل جسارت به‌زنان شهرک شهید رجایی واکنش نشان نمی‌دهد، چرا با ارباب رجوع برخورد صحیح صورت نمی‌گیرد، کاش به‌غیرت مسؤولان بر بخورد و تصور کنند که این مردم خانواده خودشان هستند.
خشونت معلمان؛ علت اصلی ترک تحصیل کودکان حاشیه شهر
خدیوی: استفاده از نامناسب‌ترین معلمان در مناطق حاشیه شهر نادرست بوده، علت ترک تحصیل عمده کودکان حاشیه شهر کتک خوردن از معلم‌شان است، کسی که با کودکان این‌گونه برخورد می‌کند اصلا معلم نیست و جایگاه وی مدرسه نیست.
این دوستان خالصانه فقط برای اینکه امیدی در دل مردم حاشیه شهر ایجاد کنند و یادآور شوند که هنوز افرادی هستند که دغدغه‌شان مردم حاشیه شهر است.