عضو هیت علمی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: به جملات امام حسین(ع) در روز عاشورا نگاه کنید، امید در بالا ترین نقطه است و در لحظه ای که به ظاهرا همه چیز را از دست دادند، می فرمایند: پروردگارا! در تمام غصّه‌ها و اندوه‌ها، تو محلّ اتّکاء و اعتماد من می‌باشی.
سید محسن فاطمی، فوق دکترای روانشناسی درنشست بررسی روانشناختی دعای عرفه امام حسین(ع) در روان درمانگری و درمان افسردگی که در سرای اهل قلم بیستمین نمایشگاه بین المللی کتاب مشهد برگزار شد اظهار کرد:افسردگی می تواند در ابعاد مختلف معنا داشته باشد و شکل های گوناگون دارد؛ ما افسردگی فصلی، یک قطبی و دو قطبی داریم.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه وقتی با انسان افسرده صحبت می کنید، یبشتر یاس در فضای وجودی او غالب است تا امید و بشارت، اظهار کرد: اسنادهای انسان افسرده و تفسیرش منفی است و با یاس و پوچی با مسائل برخورد می کند و در نگاه او طراوت و تازگی وجود ندارد.
وی ابراز کرد: بیشتر نگرانی ها در وجود او غالب است و ممکن است سوالاتی از این دست مطرح کند که برای چه به دنیا آمده ایم و در کنار این یاس به نوعی استیصال هم ممکن است برسد.
فاطمی افزود: استیصال به این معنا که به این توجه کند که کاری از دست ما برنمی آید. انسان افسرده در دنیا افسردگی خود احساس می کند که کاری از دست او برنمی آید.
وی اظهار کرد: یکی از ویژگی های انسان افسرده این است که تلاش برای حرکت و پویایی برای او صفر می شود به همین دلیل بسیاری از روان شناس ها در ابتدائی ترین مداخلات درمانی به این می پردازند که اگر این شخص از یک طرف اتاق به طرف دیگر اتاق برود و آب را بردارد و به گل ها آب بدهد، خود این تاثیر اموزشی بالا خواهد داشت و هر حرکتی می تواند ضد سکون و رخوت باشد.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه انگیزش انسان افسرده بسیار پایین است، افزود: یکی از ویژگی های انسان افسرده این است که تلاش برای حرکت و پویایی برای او صفر می شود
فاطمی افزود: سبک زندگی انسان ها می تواند رابطه مهم با سبک شناخت آنها داشته باشد. سبک های شناخت و تفسیرها می تواند روی دعای عرفه امام حسین روی این محور شناختی، بسیار افق های بالا و مهم را مطرح می کند.
وی با طرح این پرسش که جمله امام حسین(ع) در روز عاشورا در لحظه ای که به ظاهرا همه چیز را از دست دادند، چیست؟ گفت: می فرمایند:بار پروردگارا! در تمام غصّه‌ها و اندوه‌ها، تو محلّ اتّکاء و اعتماد من می‌باشی و در هر گرفتاری و شدّت، تو محلّ امید من هستی.». چه بسیار سختی ها و ناراحتی هایی که دوستان را قلیل کرد و دشمنان را زیاد کرد و تو مرا تنها نگذاشتی.
فاطمی افزود: این نکته مهمی است که اگر شما بخواهید بر اساس تئوری محرک و پاسخ جلو بروید، محرک و پاسخ می گوید اگر محرک منفی بود پاسخ هم منفی است و محرک اگر مثبت بود پاسخ هم منفی است. در قالب حیوانات و انسان هایی که به درجه بیماری های شدید و اختلالات روانی می رسند مدل محرک و پاسخ عمل می کند.
وی با خاطر نشان کردن اینکه امام حسین(ع) قهرمان این نقض محرک و پاسخ است، ابراز کرد: هر کدام از فشارها و ناراحتی ها کافی است که انسان را به مرز جنون برساند.
وی ابراز کرد: انسان کامل زیبایی را بهتر و بیشتر می فهمد و عمق زیبایی برای او بسیار گسترش دارد. جملات امام حسین(ع) علیرغم تمام از دست دادن ها و تمام این تجلیاتی که معنایش این است که تمام زندگی از بین می رود، بسیار عمیق و در سطح معرفتی و از لحاظ روانشناختی و از لحاظ درونی از قوت و اطمینان برخوردار است.
فاطمی افزود: همین اتفاق درباره حضرت زینب(س) نیز رخ می دهد. مشاهده آن اتفاقات برای حضرت زینب(س) می تواند افسردگی کامل یا خودکشی ایجاد کند، اما اگر نوع برخورد را نگاه کنید متوجه می شوید مدل محرک و پاسخ از بین می رود.
عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: یکی از نکاتی بسیار مهمی که در دعای عرفه مطرح می شود و از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است این است که دعای عرفه امام حسین(ع) با احیای رابطه انسان با خود، رابطه انسان با دیگران، رابطه انسان با جهان و رابطه انسان با خداوند منظر و نگاه انسان را تغییر داده است.
وی ابراز کرد: شما اگر دعای عرفه را مورد ملاحظه قرار بدهید به صورت بسیار عمیق روی انقطاع کار می شود که انسان اگر چه نسبت به این فضا اذعان می کند اما فضای انقطاع و جدا شدن و فضای تفکیک عمیقانه صورت می گیرد. نکته بسیار مهم تر اینکه در دعای عرفه اذعان به من ناپیدا مطرح می شود.
وی ابراز کرد: یکی از مولفه هایی که بعد از سختی ها باعث می شود تعادل به خانواده برگردد نگاه مذهبی و معنایی است.
فاطمی افزود: دعای عرفه روی این فضای احیاگر ارتباط در بعد من ناپیدا بسیار عمیق کار می کند و مورد توجه قرار می گیرد.
وی در پایان با اشاره به ضرورت استفاده از مبانی اسلامی در حوزه درمانگری، یاداور شد: در درون فرهنگ دینی ما دور از سطحی نگری ها و دور از نگاه های کلیشه ای منابع عمیقی وجود دارد که اگر انسان های فراست محور و هوشمند به آن ها توجه کنند می توانند از درون آن بسیاری از ابعاد عمیق را دربیاورند و مورد توجه قرار بدهند که امیدواریم این فضا در مشهد رخ بدهد.