کاهش ۵۸۹ میلیون متر مکعب برداشت آب از چاه‌های استان

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی گفت: ما در دشت مشهد ۲۵ و در دشت نیشابور ۲۸ سانتی متر در طول هر سال فرونشست داریم.
به گزارش اداره کل روابط عمومی استانداری خراسان رضوی، محمد علایی در جلسه ویدیو کنفرانس شورای اداری استان که امروز برگزار شد، در رابطه با دستاوردهای طرح همیاران آب استان اظهار کرد: استان ما سرزمین خشک و کم‌آبی محسوب می شود و میانگین بارش‌ها نسبت به میانگین بارش جهانی عدد بسیار اندکی است.
وی با بیان اینکه در استان با چند مساله جدی روبه رو هستیم که اولین آن بحث کم آبی است. گفت: نکته دوم این است که به علت تغییر آب و هوا میانگین بارش استان در طی سال‌های گذشته کم شده است. خوشبختانه در طی سال‌های ۹۷_ ۹۸ و ۹۸_ ۹۹ سال‌های آبی بسیار پر بارشی داشتیم که در طول سال آبی ۹۷_۹۸ پرآب‌ترین سال آبی در طی ۵۰ سال اخیر بوده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی ادامه داد: روند کاهش بارندگی‌ها و داده‌های جهانی متناسب با آن نشان می‌دهند که بایستی خود را برای خشکسالی‌ها آماده کنیم. در این شرایط از مجموع ۳۷ محدوده مطالعاتی حدود ۳۴ محدوده با کاهش شدید سطح آب زیر زمینی و بحران آب روبه رو هستند. از مجموع منابع آبی حدود ۹۲ درصد برداشت‌ها از آبخوانهای زیر زمینی است که ۸۵ درصد آن برای مصارف کشاورزی، ۸ درصد در بخش شرب و بهداشت، دو درصد در بخش صنعت و چهار درصد در حوزه خدمات مصرف می‌کنیم.
علایی با اشاره به سرانه آب تجدیدپذیر خاطرنشان کرد: این سرانه حاصل تقسیم حجم آب تجدیدپذیر بر جمعیت است. اگر سرانه آب تجدید پذیر از هزار متر کمتر شود وارد حوزه تنش آبی می‌شویم. گفتنی است در سال ۱۳۸۵ سرانه آبی هر خراسانی هزار و ۴۹۱ متر بوده و در سال ۱۳۹۵ این عدد به ۷۸۰ متر رسیده است.
وی تصریح کرد: بر این مبنا در سال‌های گذشته از سال ۱۳۹۲ تا 1398 عمر مفید چاه‌های کشاورزی که باید حدود ۲۵ تا ۳۰ سال باشد به کمتر از پنج سال کاهش پیدا کرده است. همچنین در این فاصله زمانی چاه‌های استان ۱۹۶ کیلومتر کف شکنی داده شده و عمیقتر شدند. همچنین هزار و ۶۶۴ کیلومتر تغییر محل این چاه‌ها بوده است. از دیگر پیامدهای اضافه برداشت از منابع آبی، فرونشست سطح زمین است.
علایی تشریح کرد: حد بحرانی فرونشست در جهان برای سطح زمین یک میلی‌متر در سال است. ما در دشت مشهد ۲۵ سانتی متر و در دشت نیشابور ۲۸ سانتی متر در طول هر سال فرونشست داریم. در ۳۴ محدوده مطالعاتی فرونشست‌ها بسیار جدی است. از دیگر پیامدهای اضافه برداشت از آبخوان زیر زمینی بحث شور شدن آب است. درواقع هر چه سطح آب کاهش یابد کیفیت آب نامناسب‌تر و میزان شوری آن بیشتر می‌شود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی گفت: در تمام ۳۴ دشت ممنوع استان با پدیده شور شدگی و افزایش شوری آب روبه رو هستیم. با این شرایط همیشه این پرسش مطرح بوده که باید چه کاری انجام داد.
وی افزود: بر این مبنا از سال ۱۳۸۹ بحث‌های فراوانی در دانشگاه فردوسی مشهد مطرح شد که در نهایت با روی کار آمدن آقای رزم حسینی، طرح همیاران آب کلید خورد. مبنای این طرح بر این اساس بود که همه شخصیت‌های حقیقی و حقوقی موثر در منابع آب، فرهیختگان دانشگاه‌ها، تشکل‌های کشاورزی و نهادهای قانونی مدنی باید در فرآیند تصمیم‌سازی، تصمیم‌گیری و اجرا و بهره‌برداری مشارکت فعال داشته باشند.
علایی با بیان اینکه در طرح مذکور دو گام مد نظر بوده افزود: گام نخست بر این اساس بود که باید تا سال ۱۴۰۵ به کسری مخزن صفر در تمام آبخوان ها برسیم. گام دوم این بود که تا سال ۱۴۲۰ به ۷۵ درصد حجم آب تجدیدپذیر دست پیدا کنیم. باید توجه داشت که میانگین جهانی برداشت از حجم آب زیرزمین ۴۰ درصد است حال آنکه در استان ۱۶۰ درصد برداشت داشتیم که امروز به ۱۲۰ درصد برداشت رسیده‌ایم.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی با بیان اینکه تلاش داریم با افزایش اعتماد عمومی و سرمایه‌های اجتماعی طرحی در این زمینه تهیه و اجرا کنیم، اظهار کرد: خوشبختانه طرح همیاران آب در روز ۱۶ خرداد ۱۳۹۸ با تایید همه اعضا و با حضور وزیر نیرو رونمایی شد. برای نهادینه شدن و جلوگیری از تغییرات آن در طی زمان، ساختار جامع شورای راهبردی آب شکل گرفت که دانشگاه فردوسی به عنوان دبیرخانه دائمی، مسئول نظارت بر روند اجرای طرح شد.
وی بیان کرد: وظایف ما تا سال ۱۴۰۵ بر این اساس است تا اضافه برداشت ۵۸۹ میلیون متر مکعبی از چاه‌هایی که پروانه آنها حدود ۴۰ سال پیش صادر شده کم می‌شود. گفتنی است در استان حدود ۴ هزار ۳۰۶ حلقه چاه وجود دارد که ۵۸۹ میلیون و ۷۱۳ هزار و ۷۹۸ متر مکعب از پروانه نخستین که سال‌ها پیش صادر شده اضافه برداشت داشته‌اند. همچنین پر کردن چاه غیر مجاز و ... از وظایف آب منطقه‌ای بوده است.
علایی با اشاره به عملکرد سازمان جهاد کشاورزی گفت: این سازمان برای اینکه به معیشت کشاورزان، اقتصاد کشاورزی و تولید آسیبی نرسد تلاش داشته تا با افزایش بهره‎‌وری، سهم کاهش آب را جبران کند. باید گفت آنچه تا امروز در عمل اتفاق افتاده حاصل کار همه اعضای ستاد سازگاری با کم آبی استان است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی با بیان اینکه میزان بارش استان در سال گذشته ۳۰۷ میلی متر بوده است، گفت: در این راستا تعهد ما این بوده که در طی دو سال از مجموع ۴ هزار و ۳۰۶ حلقه چاهی که اضافه برداشت داشته اند تلاش کنیم تا ۵۸۹ میلیون متر مکعب آب کمتری برداشت شود. در این راستا رضایت کشاورزان و سازمان جهاد کشاورزی و ... را نیز به دست آوریم و توانستیم تا به امروز ۴۰۱ میلیون اضافه برداشت را از مجموع ۲ هزار و ۲۱۲ چاه، کاهش دهیم.
وی تشریح کرد: در سال گذشته با پر کردن چاه‌های غیر مجاز حدود ۶۲ میلیون متر مکعب مصرف آب کاهش یافته و برای نخستین بار در کشور نصب کنتورهای هوشمند، ایجاد مرکز پایش و صدور کارت آب و... انجام شده است. از سویی دیگر توانستیم در این راستا تشکل‌های کشاورزی را پای کار آورده و این دسته از خدمات را به آن ها ارائه دهیم.
علایی با اشاره به پیامدها و دستاوردهای اقدامات شرکت آب منطقه‌ای استان اظهار کرد: در سال جاری با توجه به اقدامات صورت گرفته نتایجی چون تغییر مخزن کسری استان ایجاد شده است. گفتنی است میانگین درازمدت یک میلیارد و ۵۷ میلیون کسری مخزن در استان بوده و سال گذشته این میانگین به ۵۵۹ میلیون رسیده است. باید توجه داشت روند افت کسری مخزن در استان کاملا مشهود است. این درحالیست که با اقدامات صورت گرفته و میزان بارندگی‌ها چند دشت استان چون دشت گناباد، رشتخوار، مه ولات و... در حال خارج شدن از ممنوعیت هستند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خاطرنشان کرد: نکته دیگر بحث تغییر محل و کف‌شکنی چاه‌هاست. خوشبختانه در سال گذشته به دلیل کاهش تغییرات سطح آب توانستیم ۲۴.۶ درصد از تغییر محل چاه‌های کشاورزی و ۲۷.۵ درصد از افزایش عمق آن جلوگیری کنیم که ۲۵۷ میلیارد ریال به کشاورزان کمک کرد. همچنین کشاورزان توانستند در سال گذشته حدود ۳ میلیارد تومان صرفه جویی داشته باشند.
علایی در رابطه با برق مصرفی ادامه داد: برق مصرفی هزار و ۹۶ حلقه چاه در طی سال های ۹۶ تا ۹۸ بررسی شده است. گفتنی است بر مبنای داده‌ها در سال ۹۶، ۴۹۱ میلیون کیلووات برق مصرفی چاه‌های کشاورزی بوده که در سال ۹۸ به ۳۶۸ میلیون کیلو وات کاهش پیدا کرده و ۹۱ میلیارد تومان به سود کشاورز بوده است.
وی با بیان اینکه با پر کردن چاه‌های غیرمجاز توانستیم ۶۲ میلیون متر مکعب آب صرفه جویی کنیم، گفت: قرار بر این است که ۳۶ میلیون متر مکعب آب از شمال هزار مسجد به مشهد منتقل کنیم. ارزش این طرح حدود ۲ هزار میلیارد تومان است. همچنین برای ۱۸۰ میلیون متر مکعب آب، شیرین‌سازی و انتقال آن از دریای عمان به استان بیش از ۵ میلیارد دلار هزینه نیاز است. بنابراین باید مدیریت مصرف و طرح انتقال آب از دریای عمان و هزار مسجد در یک فضای منطقی پیش رود.
علایی در پایان گفت: خوشبختانه حجم آب ذخیره سدها به یک میلیارد و ۱۹۷ میلیون متر مکعب رسیده که در طول ۲۰ سال گذشته بی‌سابقه بوده است. همچنین ۷۵ درصد سدها در سال جاری پر شده که در مدت زمان مشابه در سال گذشته ۶۱ درصد بوده است.