امروزه ترکیبات با منشأ طبیعی(گیاهی، حیوانی و معدنی)، به علت فراوانی، عوارض جانبی و تداخلات دارویی کمتر، ارزان بودن و...، کانون توجه داروسازان و پزشکان به منظور سنتز داروهای نوین و درمان بیماری‌ها است.
به گزارش چاپارطوس خراسان رضوی، محققان کشورمان در پژوهشی با عنوان «بررسی اثر سمیت سلولی عصاره گیاه Lagenaria siceraria بر روی رده سلول سرطانی ریه (A549)» آورده‌اند: در سال‌های اخیر سرطان‌های گوناگون عامل مرگ و میر انسان‌های زیادی در سراسر جهان هستند. روش‌های درمان متفاوتی برای سرطان‌ها وجود دارد که می‌توان به جراحی، شیمی درمانی، رادیوتراپی، هورمون درمانی، ایمنوتراپی و... اشاره کرد. در خصوص سرطان ریه نیز از روش‌های متفاوتی استفاده می‌شود که شیمی درمانی سیستمیک یکی از این روش‌ها است، اما فقدان سمیت انتخابی اغلب منجر به بروز عوارض جانبی غیرقابل تحمل می‌شود. غیر از روش‌های رایج ذکر شده امروزه استفاده از گیاهان دارویی (به خصوص گیاهان بومی) در درمان سرطان از اهمیت زیادی برخوردار است.
در این پژوهش که توسط محمد شکرزاده، عاطفه پرورش، سمیه شاهانی، عمران حبیبی و زاوش زال زر در دانشکده داروسازی مجتمع دانشگاهی پیامبراعظم (ص) انجام شده، آمده است: «گیاه دارویی کدو قلیانی با نام علمی Lagenaria siceraria متعلق به خانواده Cucurbitaceae است. این خانواده تقریباً دارای 118جنس و 825 گونه است، این جنس یک گونه گیاه یک ساله رونده دارد که معمولاً در مناطق گرمسیری پراکنده است و بیشتر به خاطرزینتی بودن کاشته می‌شود. این گیاه در زبان فارسی به نام کدو قلیانی شهرت دارد، اما در زبان انگلیسی به نام Bottle Gourd و در زبان هندی و اردو به نام Lauki شناخته می‌شود. گیاه کدو قلیانی، در اصل بومی هند و آفریقا است.
میوه گیاه کدو قلیانی منبعی از ویتامین C، بتاکاروتن، ویتامین‌های گروه B، پکتین، سطوح بالای کولین به عنوان فاکتور لیپوتروپیک، ساپونین، روغن‌های ثابت ضروری و نیز شامل کوکوربیتاسین B،D، G و H است. کوکوربیتاسین‌ها دسته‌ای از تری ترپنوئیدهای چهار حلقه‌ای هستند که به علت دارا بودن خواص سایتوتوکسیک و ضد توموری مورد توجه قرار گرفته‌اند، کوکوربیتاسین‌ها به طور قراردادی به 12 گروه شامل T-A تقسیم شده‌اند، خصوصاً کوکوربیتاسین E دارای اثرات سایتوتوکسیک است. اثرات عصاره میوه کدو قلیانی علاوه بر موارد مذکور ناشی از فلاونوئیدها، تانن‌ها، استروئیدهایی مانند فوکوسترول و کامپسترول، فنول و گلیکوزید هم است.
این گیاه دارای اثرات آنتی اکسیدانت، کاردیوپروتکتیو، هپاتوپروتکتیو، ضد درد، ضد التهاب، ضد هایپرلیپیدمی، ضد هایپرگلیسمی، دیورتیک و تنظیم کننده سیستم ایمنی است. در مطالعه‌ای که سال 2011 انجام شد، اثر آنتی توموری عصاره متانولی اندام‌های هوایی گیاه کدو قلیانی بر موش‌های صحرایی مورد بررسی قرار گرفت، اثرات آن با داروی FU-5 مقایسه شد و در نهایت اثر آنتی‌توموری آن با سنجش طول مدت زندگی موش‌ها و سنجش پارامترهای هماتولوژیکی، بیوشیمیایی بافت کبد موش‌ها اثبات شد.
در این آزمایش در مرحله اول میوه گیاه کدو قلیانی از استان مازندران روستای دنگسرک شهرستان نکاء در اوایل فصل پاییز جمع آوری شد و با نمونه هرباریومی موجود در دانشکده داروسازی تهران مطابقت ونام علمی گیاه توسط متخصص مربوطه تأیید شد. در مرحله بعد خشک کردن میوه گیاه مورد نظر بود که این امر زیر هود و در دمای اتاق انجام گرفت تا گیاه کاملاً خشک شد. سپس گیاه خشک شده به کمک هاون شکسته و دانه‌هایش از پوسته گوشتی جدا و پوسته میوه را که مورد نیاز بود به کمک آسیاب دستی خرد و ریز شد. در مرحله بعد 500 گرم از پوسته خشک شده به روش پرکولاسیون و با حلال متانول 80 درصد عصاره گیری شد.
عمل عصاره‌گیری 3 بار و با فاصله زمانی 48 ساعت انجام شد، عصاره با استفاده از دستگاه تقطیر در خلاء دوار تغلیظ و به کمک دستگاه فریزدرایر (dryer Freeze) در دمای 45- درجه سانتی گراد به مدت 3 روز، کاملاً خشک شد و به شکل پودر در آمد. در نهایت پودر خشک در ظرف شیشه‌ای در بسته و درون یخچال به دور از گرما و نور نگه داری شد و در مراحل بعد به منظور بررسی اثرعصاره کدو قلیانی بر رشد و تکثیر سلول‌های سرطانی از روش رنگ سنجی ام تی تی استفاده شد».
در این پژوهش آمده است: «یکی از مهمترین کاندیداهای سنتز داروهای ضد سرطان به منظور مصرف در شیمی درمانی سرطان‌ها، ترکیبات دارای اثرات سمی و به خصوص سمیت سلولی هستند که امروزه سمیت سلولی آن‌ها با استفاده ازروش‌های سنجش سمیت برروی کشت سلولی و بافتی قابل اندازه گیری است. از سوی دیگر، امروزه ترکیبات با منشأ طبیعی (گیاهی، حیوانی و معدنی)، به علت فراوانی، عوارض جانبی و تداخلات دارویی کمتر، ارزان بودن و...، کانون توجه داروسازان و پزشکان به منظور سنتزداروهای نوین و درمان بیماری‌ها (به خصوص بیماری‌هایی که درمان و رژیم دارویی قطعی یا دارای اثربخشی کافی آن‌ها وجود ندارد) است».
نتایج این پژوهش با توجه به جداول، نمودارها و مطالب ارائه شده نشان داده است که اگرچه تفاوت معنی داری میان مقدار IC50 عصاره گیاه Lagenaria siceraria درمقایسه با داروی ضد سرطان سیس پلاتین وجود دارد، اما می‌توان ادعا کرد که عصاره این گیاه دارای اثر مهارکنندگی رشد قابل توجهی بر روی رده سلولی سرطانی ریه(A549) بوده است.
با توجه مطالعات صورت گرفته بر روی اجزاء این گیاه (دانه، گل و...)، مشخص شد که گیاه کدو قلیانی به دلیل دارا بودن ویتامین C، بتاکاروتن، ویتامین‌های گروه B ، پکتین، سطوح بالای کولین به عنوان فاکتور لیپوتروپیک، ساپونین، کوکوربیتاسین B، فلاونوئیدها، تانن‌ها، استروئیدهایی مانند فوکوسترول و کامپسترول، فنول، گلیکوزید، یک پروتئین مهارکننده فعالیت ریبوزومی به نام Lagenin و پلی ساکاریدی محلول در آب سمیت بر روی رده‌های سلول سرطانی EAC, HepG2 و 7MCF- دارد و از جمله گیاهان دارویی با ارزشی به شمار می‌رود که مشخص شد عصاره میوه این گیاه اثر مهارکنندگی قابل ملاحظه‌ای بر این رده سلولی سرطانی داشته است.
این پژوهش در شماره 97 مجله دانشگاه علوم پزشکی مازندران منتشر شده است.
انتهای پیام
خبرنگار نگار نقیبی
منبع/ ایسنا