چاپارطوس /خراسان رضوی اگرچه بارندگی مطلوب و بعضا شدید سالهای ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ که حتی منجر به سیل گسترده در برخی استانها شد، برخی گمانه‌زنی‌ها مبنی بر احتمال پایان خشکسالی را در کشور دامن زد ولی تجربه زمستان کم‌بارش گذشته و بهار خشک امسال حکایت از بازگشت وضعیت خشکسالی به کشور و به ویژه استان خراسان رضوی دارد.
اطلاعات "مرکز ملی پایش و هشدار خشکسالی" نشان می‌دهد با وجود ۲ سال پربارش، هنوز خشکسالی گریبان ایران را رها نکرده است، لذا همچنان باید به فکر چاره برای مقابله با خشکسالی به عنوان پدیده اقلیمی طبیعی باشیم که بر همه ابعاد حیات انسان در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و حتی فرهنگی تاثیری بسیار عمیق و پایدار دارد.
آمارهای جمع‌آوری و ثبت شده توسط مرکز ملی پایش و هشدار خشکسالی نشان می‌دهد پارسال نه تنها همه مناطق کشور درگیر خشکسالی بوده‌اند بلکه حجم بارش در برخی مناطق ایران نزدیک به ۱۰۰ درصد کمتر از میانگین بلندمدت بوده است.
این بدان معنا است که پارسال تقریبا در بسیاری از مناطق کشور هیچ خبری از بارش موثر نزولات آسمانی نبوده و میزان اندک بارندگی ۴۰ روز بهار امسال نیز تاییدی بر تداوم سیر به شدت نزولی بارش و ادامه خشکسالی است.
در این میان خراسان رضوی با برخورداری از اقلیم خشک و نیمه خشک اگرچه حدود ۲ سال بارندگی خوب را پس از ۱۷ سال تجربه خشکسالی در کارنامه خود ثبت کرد، اما امسال در شرایطی که حتی در پاییز گذشته پیش بینی درستی در این زمینه انجام و اعلام نشد؛ یکبار دیگر وارد بحران خشکسالی شده و عواقب آن به شدت این خطه را مورد تهدید قرار می‌دهد.
کاهش ۶۷ درصدی بارش در خراسان
مدیرکل هواشناسی خراسان رضوی با اشاره به کاهش ۶۷ درصدی بارشها در این استان در سال جاری در مقایسه با مدت مشابه پارسال، افزود: تمامی شهرستان‌های استان در سال زراعی جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل کاهش بارندگی داشته‌اند و به جز کوهسرخ، دیگر مناطق نسبت به دوره آماری از کاهش بارندگی برخوردار بوده‌اند.
محسن عراقی زاده افزود: در این مدت کمترین میزان بارش در گناباد با ۳۰ میلیمتر و بیشترین بارش در کوهسرخ با ۱۷۸ میلیمتر گزارش شده است.
وی میانگین بارندگی در خراسان رضوی را در سال زراعی گذشته ۲۸۶ میلیمتر و در دوره آماری ۱۶۵ میلیمتر عنوان کرد.
عراقی زاده افزود: در فروردین امسال میانگین بارش در استان خراسان رضوی هفت میلیمتر گزارش شده که این میزان در سال گذشته ۱۲۷ و در دوره آماری ۴۰ میلیمتر بوده است.
وی با اشاره به بررسی نقشه‌ها از سوی کارشناسان و متخصصان این حوزه اظهار کرد: در ادامه فصل بهار امسال، بارندگی خوبی در کشور و استان نداریم و احتمالا از پاییز امسال شاهد افزایش بارش ها باشیم.
وی ادامه داد: میزان دما نیز امسال بین ۱ تا ۲ درجه نسبت به دوره آماری گذشته افزایش داشته و این افزایش دما تبعات خود را بر حوزه کشاورزی خواهد داشت.
تجربه کمترین بارش طی ۶۰ سال گذشته
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی گفت: میزان بارشهای کمتر از ۲ میلی متر به عنوان بارش موثر محسوب نمی‌شود، زیرا در قالب رواناب و حتی برای مصارف کشاورزی سودبخش نیست و در حقیقت بارش موثر ۴۵ میلی متر است.
محمد علایی افزود: تعداد ایستگاههای سنجش میزان بارش این شرکت از سازمان هواشناسی بیشتر است و لازم است در اعلام آمار میزان بارشها هماهنگی میان ۲ دستگاه صورت گیرد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی ادامه داد: طبق آمار استخراجی از ایستگاههای شرکت آب و فاضلاب، میزان بارش در استان امسال ۷۳.۸ میلی متر بوده است و از اول مهرماه پارسال تا کنون مجموعا ۲۴۱ میلی متر بارش ثبت شده که نشان از ۶۹ درصد کاهش بارش در سال جاری دارد.
علایی با اشاره به اینکه امسال در شهرستان گناباد میزان بارش موثر تنها حدود ۱۰ میلی متر بوده است، اظهار کرد: بارش استان در سال جاری در ۶۰ سال گذشته کمترین میزان بوده ضمن اینکه درجه حرارت نیز بالاتر رفته است.
وی در ادامه با اشاره به اینکه ۱۹ سد بزرگ در خراسان رضوی به صورت روزانه کنترل می‌شوند، گفت: حجم مخزن آب این تعداد سد معادل یک میلیارد و ۵۷۲ میلیون متر مکعب است در حالی که هم اکنون دارای ۹۴۷ میلیون مترمکعب ذخیره آب هستند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی افزود: آب قابل تنظیم در این سدها ۹۱۰ میلیون مترمکعب است که پارسال امکان برداشت ۹۴۷ میلیون متر مکعب آن فراهم شد و امسال ۶۶۴ میلیون متر مکعب آب داریم.
۴۲ درصد سدهای خراسان آب دارد
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی با بیان اینکه هم اکنون ۴۲ درصد ظرفیت سدهای استان آب دارد در حالی که در مدت مشابه پارسال این میزان ۶۰ درصد بود، گفت: سدهای تامین کننده آب آشامیدنی مشهد نیز پارسال ۷۷۳ میلیون متر مکعب آب داشته اند و امسال این میزان ۵۲۷ متر مکعب است.
علایی افزود: میزان آب ورودی به سد دوستی امسال صفر شده است و پارسال ۶۵۰ میلیون متر مکعب آب از آن برداشت کرده‌ایم و امسال تا کنون حدود پنج میلیون مترمکعب برداشت شده است.
وی ادامه داد: هم اکنون از مجموع ظرفیت یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون متر مکعبی سد دوستی، تنها ۴۸۹ میلیون متر مکعب آن آب دارد ضمن اینکه باید توجه داشت سالانه ۱۱ میلیون متر مکعب آب این سد تبخیر می شود.
وی سهم ایران از آب سد دوستی را ۱۸۰ میلیون متر مکعب اعلام کرد و افزود:با توجه به وضعیت موجود تخصیص آب این بخش به آب شرب کشاورزی صفر خواهد بود و باید سازمان جهاد کشاورزی در اعلام و هشدار به کشاورزان در این زمینه همکاری کند.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی اظهار کرد: در حال رایزنی با ترکمنستان برای تخصیص سهم آنها به ایران هستیم زیرا حداقل برای تامین آب شرب مشهد به میزان ۱۰۰ میلیون متر مکعب آب از این سد نیاز داریم در غیر این صورت برای تامین آب مشهد دچار مشکل خواهیم شد.
علایی با بیان اینکه متاسفانه شدت خشکسالی امسال را نتوانستیم پیش‌بینی کنیم، افزود: کشاورزان نباید کشت پاییزه داشته باشند تا از موقعیت بحرانی امسال خارج شویم ضمن اینکه تجربه نشان می دهد یکسال ورود به خشکسالی شدید ادامه دار خواهد بود.
وی در ادامه گفت: نگرانی اصلی ما آبخوان های زیرزمینی است زیرا ما تا ۹۰ درصد به این آبخوانها وابسته هستیم در حالی که تاکنون تغذیه آنها صفر بوده در حالی که میزان برداشت بخش کشاورزی از این بخش چهار میلیارد متر مکعب است.
وی تصریح کرد: در صورت ادامه برداشت آب از این منابع، دیگر شاهد جبران آب برداشت شده در آنها نخواهیم بود.
توسعه نگران‌کننده باغ های خراسان
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی با بیان اینکه طی سالهای گذشته شاهد توسعه باغها در استان بوده‌ایم و این امر جای بسی نگرانی دارد، گفت: نسبت باغ به زراعت طی یک دهه گذشته کمتر از ۱۵ درصد بود اما این میزان هم اکنون بسیار افزایش یافته است و همین امر میزان آسیب‌پذیری از ناحیه خشکسالی را افزایش داده است.
علایی تاکید کرد: باید در این زمینه مدیریت انجام شود و جهاد کشاورزی در خصوص جلوگیری از توسعه و ترویج باغداری در استان هوشیار باشد.
وی تاکید کرد: در صورت ادامه روند موجود، تامین آب این بخشها با مشکل جدی مواجه خواهد شد.
محدود کردن کشاورزی تهدید امنیت غذایی
رییس سازمان کشاورزی خراسان رضوی نیز در این زمینه گفت: بیشترین آب مصرفی در بیش از ۲۰۰ کشور دنیا در اختیار بخش کشاورزی قرار می‌گیرد به دلیل اینکه آب و غذا به همراه هم مورد نیاز است و بخش کشاورزی تامین کننده مهمترین بخش امنیت یعنی امنیت غذایی است.
محمدرضا اورانی افزود: اگر قرار باشد هر مشکلی که در حوزه آب به وجود می‌آید بخواهیم با فشار به کشاورزان و ممانعت از کشت و کار، آنان را مدیریت کنیم جمعیت ۱.۵ میلیون نفری حاشیه نشین مشهد خیلی زود افزایش تهدیدآوری خواهد داشت.
وی ادامه داد: بیش از یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر در حوزه کشاورزی استان فعالیت دارند و با محدود کردن کشاورزی آنان تنها زمینه بیکاری، مشکلات اقتصادی و در نهایت مهاجرت آنها را باعث خواهیم شد.
اورانی با بیان اینکه همیشه بهترین راه آسان‌ترین راه نیست، ادامه داد: امسال برای نخستین بار با همت استانداران پنج استان کشور از جمله خراسان رضوی از محل اعتبارات صندوق توسعه ملی چهار هزار و ۲۰۰ میلیارد ریال در کل کشور به بخش قنات تخصیص داده شده است و با توجه به اینکه خراسان رضوی دارنده ۱۸ درصد قناتهای کشور است، معادل همین درصد سهم از بودجه تخصیصی خواهد برد.
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به ضرورت حمایت از کشت باغی استان اظهار کرد: این حمایت به ۲ دلیل درآمدی برای کشاورزان و نیز دلایل اقلیمی مورد توجه است، بنابراین کشاورزان به این ۲ دلیل به سمت کشت باغی گرایش پیدا کرده‌اند.
اورانی تاکید کرد: باید در حوزه کشاورزی برای مدیریت مصرف آب به دنبال اصلاح شیوه‌های کشت باشیم نه حذف و یا ایجاد محدودیت؛ به عنوان مثال نباید به کشاورزان گفت محصول نکارید چون آب نداریم و نمی دهیم بلکه باید بگوییم محصولات کم آب‌بر بکارید تا علاوه بر اینکه معیشت آنها تامین شود بتوان مصرف آب را هم مدیریت کرد.
۱۵۱ میلیون مترمکعب هدررفت سالانه آب
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی با اشاره به گزارش سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان، میزان تولید آب در حوزه شهری استان را در سال گذشته ۴۰۱ میلیون مترمکعب عنوان کرد که ۲۹۹ میلیون مترمکعب آن فروخته شده است، گفت: ۱۰۲ میلیون مترمکعب از این میزان هدررفت آب است.
اورانی افزود: در شبکه آب روستایی نیز میزان آب تولیدی ۱۰۴ میلیون مترمکعب، آب فروخته شده ۹۲ میلیون متر مکعب و هدررفت آب ۴۹ میلیون مترمکعب است.
وی ادامه داد: بنابراین مجموعا ۱۵۱ میلیون مترمکعب آب در استان هدررفته است در حالی که آب مصرفی مشهد ۱۸۳ میلیون مترمکعب گزارش شده است.
وی تصریح کرد: به نظر می رسد که بهتر باشد با اقدامات لازم میزان هدررفت آب در استان کاهش یابد نه اینکه جلو کشاورزی و کشاورزان گرفته شود.
وی ادامه داد: چگونه است که جلو باغ تالارها و فعالیت آنها که با آب فراوان سر و کار دارند گرفته نمی شود در حالی که آب مصرفی آنان به تولید محصول منجر نمی‌شود.
سند سازگاری با شرایط کم آبی خراسان رضوی راهگشای بحران
معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری خراسان رضوی نیز در این زمینه گفت: اجرای سند سازگاری با شرایط کم آبی خراسان رضوی باید در اولویت کاری دستگاههای اجرایی مرتبط باشد.
سیدکمال‌الدین میرجعفریان افزود: این سند، نقشه راه مدیریت آب استان است که باید اجرای تمام آن در دستور کار دستگاههای اجرایی متولی به خصوص در زمینه تامین و تخصیص آب قرار گیرد.
وی اضافه کرد: در این سند وظایف و تکالیف همه دستگاههای متولی آب مشخص شده و بر این اساس بحث هوشمندسازی، اصلاح شبکه‌های انتقال آب و توزیع آب در این سند تدوین شده است.
معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری خراسان رضوی با بیان اینکه خشکسالی و آثار آن از مشکلات مهمی است که امسال استان با آن گریبانگیر خواهد بود، افزود: در شرایط موجود باید با کمک و همکاری مردم در مسیر کاهش آسیب های ناشی از خشکسالی و مدیریت موثر آب حرکت کنیم.
میرجعفریان با تاکید بر ضرورت همکاری صدا و سیما در ارائه گزارش عملکرد و اقدامات دستگاهها در راستای مدیریت آب و مصارف آن افزود: به طور جد و بدون اغماض باید با مصارف غیرمجاز آب و برق برخورد شود زیرا این مصارف غیرمجاز می‌تواند صدمات و مخاطرات فراوانی درپی داشته باشد.
وی ادامه داد: به هیچ وجه نباید کشاورزی استان در شرایط موجود مختل شود بلکه باید کشت های جایگزین به کشاورزان معرفی و از آنان حمایت لازم در کشت محصول انجام شود تا دغدغه ای برای کشاورزان باقی نماند.
معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری خراسان رضوی گفت:در حوزه دام نیز به هیچ وجه نباید اجازه داد دامهای مازاد و به خصوص دام مولد از گردونه تولید خارج و کشتار شود و برای این منظور تامین نهاده مورد نیاز و همچنین آب شرب دام به میزان لازم و کافی مورد پیگیری مسوولان متولی قرار گیرد.
میرجعفریان افزود: در مدیریت مصرف برق نیز ادارات دولتی در اولویت مصرف صحیح انرژی و مدیریت مصرف قرار دارند و با اداراتی که رعایت الگوی مصرف را نمی کنند، باید به شدت برخورد شود.
وی با بیان این که میانگین بارندگی در این استان از ابتدای سال زراعی جاری تاکنون نسبت به مدت مشابه سال قبل ۶۷ درصد کاهش دارد، اظهار کرد: از ابتدای سال زراعی جاری در مهرماه سال گذشته تاکنون ۸۵ میلیمتر باران در استان خراسان رضوی باریده است که نسبت به دوره آماری ۴۹ درصد کاهش دارد.
معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری خراسان رضوی گفت: تمامی شهرستان های خراسان رضوی طی سال زراعی جاری نسبت به مدت مشابه قبل کاهش بارندگی داشته‌اند و به جز شهرستان کوهسرخ، بقیه شهرستانها نسبت به دوره آماری هم از کاهش بارندگی برخوردار بوده‌اند.
میرجعفریان افزود: در این مدت کمترین بارش در گناباد با ۳۰ میلیمتر و بیشترین بارش در کوهسرخ با ۱۷۸ میلیمتر گزارش شده است و میانگین بارندگی در خراسان رضوی طی سال زراعی گذشته ۲۸۶ میلیمتر و در دوره آماری ۱۶۵ میلیمتر بوده است.
وی ادامه داد: در فروردین امسال میانگین بارش در استان خراسان رضوی هفت میلیمتر گزارش شده که این میزان در سال گذشته ۱۲۷ و در دوره آماری ۴۰ میلیمتر بوده است.