سالمندی یک پدیده اجتماعی طبیعی در همه جوامع انسانی است که همچون شمشیری دو لبه می تواند به عنوان فرصت یا تهدید، جامعه را با آینده ای کاملا متفاوت رو به رو کند.
در این مسیر 'سالمندی پویا یا سالمندی فعال' مقوله مهمی است که در جهان امروز با هدف استفاده از ظرفیتهای سالمندان در جنبه ها و جهات مختلف، محور اصلی برنامه ریزیهای مرتبط با این قشر قرار گرفته است. قشری از جامعه که شناخت کامل ظرفیتها و توانمندیهای آن می تواند سالمندی را از حالت فرسوگی و از کارافتادگی به یک سرمایه راهگشا و ارزشمند اجتماعی مبدل نماید.
بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی عبور انسان از مرز 60 سالگی به معنای پیوستن به جرگه سالمندی است. به این ترتیب سالمندی بخشی از روند طبیعی زندگی انسان محسوب می شود که با مشخصات و نیازهای خاص جسمی و روحی مراقبتها و ملاحظات خاص خود را طلب می کند.
بر همین اساس زمانی که این بخش از زندگی انسان در سطح وسیع شامل گروه قابل توجهی از اعضای جامعه و به یک پدیده اجتماعی تبدیل می شود نیازمند توجه، شناخت، برنامه ریزی و مدیریت در سطح کلان اجتماعی است.
تحقق سالمندی پویا و استفاده از ظرفیتها و توان سالمندان مستلزم برنامه ریزی پیشگیرانه و آینده نگرانه قبل از رسیدن فرد به این مقطع از زندگی است. برنامه ریزی هدفمندی که در قالب آن فعالیتهای بدنی، تغذیه، تفریحات، دانش افزایی، برنامه سلامتی و بهداشتی برای هر فرد حداقل از دوره 40 سالگی آغاز شود تا در سن 60 سالگی با فردی سالم و هوشیار از نظر ذهنی مواجه باشیم. در این شرایط است که فرد سالمند گرچه بازنشسته تلقی می شود اما همچنان توان ادامه زندگی اجتماعی موثر و مفید را دارد و 60 سالگی را زمانی برای بکارگیری تجربیات و دانش خود برای کمک جامعه و نسل جوان می بیند.
میزان متوسط کنونی سالمندی در جهان 12 درصد اعلام شده است حال آنکه میزان سالمندی در کشوری مانند ژاپن بالای 30 درصد است اما همگان ژاپن را به عنوان توسعه یافته ترین کشور می شناسند. میزان سالمندی در کشورهای عضو اتحادیه اروپایی نیز بالای 16 درصد است اما این کشورها نیز جزو جوامع توسعه یافته قرار دارند. رمز موفقیت و توسعه یافتگی این کشورها بنا بر تاکید صاحبنظران برنامه ریزی برای داشتن سالمندان سالم است و بس.
میزان سالمندی در ایران حدود 10.5 درصد و به معنای فزونی جمعیت جوان کشور است و نیز اینکه هنوز وقت برای برنامه ریزی موثر و هدفمند برای رسیدن به آینده ای بهتر و توسعه یافتگی ایران از این منظر وجود دارد.
* سالمندی فرصتی بی تکرار
معاون امور توانبخشی اداره کل بهزیستی خراسان رضوی به خبرنگار ایرنا گفت: سالمندی دورانی است که برای هر انسانی به عنوان مقطعی طبیعی در روند زندگی فرا می رسد و تلاش برای گریز از این دوره امری نامعقول است.
مسعود فیروزی افزود: دوره سالمندی و به صورت کلی بالا بودن جمعیت سالمندان تهدید نیست بلکه فرصتی برای توسعه است. هر از چند گاهی رشد جمعیت سالمند کشور در سال 1400 به عنوان یک دغدغه مطرح می شود حال آنکه این دید کاملا اشتباه و مانع توسعه است. آنچه ما را تهدید می کند فقدان برنامه و دید آینده نگرانه برای مواجهه با دوره سالمندی است.
وی تحقق سالمندی فعال و پویا را یکی از ضرورتها در زمینه برنامه ریزی برای سالمندان توصیف و بیان کرد: برای توسعه به دو عنصر نیاز است که شامل انرژی حرکت به سمت توسعه و تامین کننده آن یعنی نیروی جوانی است و دوم منطق و شعور توسعه که تحقق بخش آن، دانش افراد سالمند می باشد.
معاون اداره کل بهزیستی خراسان رضوی ادامه داد: متولیان سلامت، درمان، تغذیه، ورزش و فرهنگ باید برای همه قشرها از جمله سالمندان برنامه ریزی داشته باشند.
وی گفت: با رسیدن سن 60 سالگی و آغاز سالمندی، فرد با سبدی از بیماریها و هزینه ها مواجه می شود حال آنکه نظام بهداشت و درمان برای این دوره زندگی برنامه ریزی حمایتی مشخصی ندارد و بیمه ها نیز تا بتوانند از خدمات دهی و تامین هزینه های درمانی در این دوره سر باز می زنند.
او افزود: با بازنشستگی و سالمندی، فرد درآمدهایش نصف می شود اما هزینه ها با ازدواج فرزندان، حضور و رفت و آمد آنان و دیگر اعضای خانواده به منزل سالمند به عنوان بزرگتر بیشتر شده و بیماریها و هزینه های درمان هم چند برابر می شود حال آنکه درآمدش بیشتر نشده و حتی تقلیل نیز یافته است. به همین دلیل اغلب سالمندان در چنین وضعیتی دچار رخوت، افسردگی و فشار روحی می شوند.
فیروزی گفت: بر این اساس می بایست در حوزه های اقتصاد، درمان، تامین آرامش، فراگیری مهارتهای زندگی، ورزشهای متناسب با سن و ایجاد فضای کسب و کار شرایط متناسب را برای سالمندان فراهم نمود.
* تبعیض ممنوع
معاون امور توانبخشی اداره کل بهزیستی خراسان رضوی اظهارداشت: در گذشته سن امید به زندگی 63 سال و سن سالمندی 60 سال بود. در آن دوران فاصله کوتاه سالمندی تا مرگ مدت کوتاهی بود و در باور عمومی نگهداری از نوه ها، خرید نان برای خانه، کمک به فرزندان در انجام امور و نشستن در پارک و گذران اوقات تا سررسیدن عمر بهترین کارهایی بود که یک سالمند می توانست انجام دهد تا مفید واقع شود. اما امروز سن امید به زندگی در ایران به 80 سال رسیده و این به معنای 20 سال فاصله از زمان سالمند شدن یک فرد است.
وی افزود: این مدت 20 ساله زمان بسیار زیادی است که قطعا باید در خصوص آن برنامه ریزی موثر و هدفمند انجام شود. سالمندان باید از حق و حقوق خودشان آگاه باشند و بدانند هیچ تفاوتی با بقیه ندارند، حق زندگی برای آنان در همه ابعاد جاری است و انتظار اینکه سالمندان خرید نان و نگهداری نوه ها را انجام دهند توقعی خودخواهانه از سوی جوانترها است.
فیروزی ادامه داد: سالمندان حق دارند به امور شخصی، فعالیتهای بدنی، فعالیتهای دلخواه روزانه، تفریح و سرگرمی و امور اقتصادی در حد متعارف بپردازند. تبعیض میان سالمندان و دیگر افراد به هیچوجه پذیرفتنی نیست و خود سالمندان هم نباید این تبعیض و انجام وظایف محدود را بپذیرند.
* پابرجایی فرهنگ نگهداری از سالمندان
مدیرکل بهزیستی خراسان رضوی هم به خبرنگار ایرنا گفت: هنوز فرهنگ نگهداری فرزندان از والدین سالمند باقوت در جامعه ایرانی ساری است بطوری که هم اینک تنها نیم درصد جمعیت سالمندان خراسانی در مراکز شبانه روزی نگهداری می شوند. همین تعداد نیز مبتلا به مشکلات ذهنی، بیماریهای خاص و یا آلزایمر هستند.
پوریوسف افزود: سه هزار سالمند در 40 مرکز شبانه روزی خراسان رضوی نگهداری می شوند که دو هزار نفر آنان را سالمندان مجهول الهویه تشکیل می دهند و اکثر قریب به اتفاق از دیگر استانها به مشهد آورده و رها شده اند.
وی ادامه داد: هم اینک 600 هزار نفر از جمعیت شش میلیون و 400 هزار نفری خراسان رضوی سالمند هستند و حدود هزار نفر از این تعداد توسط خانواده هایشان به مراکز نگهداری شبانه روزی سپرده شده اند. بر این اساس کمتر از نیم درصد سالمندان توسط فرزندانشان به این مراکز سپرده شده اند که این آمار بسیار کم بوده و حتی قابل چشم پوشی است.
مدیرکل بهزیستی خراسان رضوی گفت: همچنین پنج مرکز روزانه سالمندان در مشهد فعالیت دارند که سالمندان به صورت روزانه با حضور در این مرکز اقدام به فعالیتهای مختلف و ملاقات با همسن و سالان خود و گپ و گفت می کنند.
* بیشترین جمعیت سالمند مجهول الهویه
معاون امور توانبخشی اداره کل بهزیستی خراسان رضوی به وجود دو هزار سالمند فاقد هویت در مراکز نگهداری این استان اشاره و بیان کرد: خراسان رضوی از نظر شمار افراد مجهول الهویه که به قصد شفا و یا پناه گرفتن در حرم رضوی به مشهد می آیند رتبه نخست را در کشور دارد.
وی افزود: هزینه نگهداری از این افراد با یارانه بهزیستی و کمک خیران تامین می شود ضمن اینکه هزینه های درمانی این بخش بسیار فراوان می باشد لذا همکاری دستگاههای متولی امر سلامت در این زمینه ضروری است.
فیروزی ادامه داد: هزینه نگهداری از هر فرد سالمند بدون احتساب هزینه های درمانی خاص بیش از 10 میلیون ریال در ماه است. شش میلیون و 400 هزار ریال از این میزان از محل یارانه بهزیستی و بقیه با کمک افراد نیکوکار تامین می شود.
* بیمه ها جوابگو نیستند
وی همچنین گفت: سالمندان نیازهای جسمانی و درمانی خاص خود را دارند که به شدت بخشهای رفاهی خانواده را تحت تاثیر قرار می دهد و موجب تحمیل هزینه های فراوان می شود. بر این اساس نیاز به تامین سلامتی، پزشک و دارو به واسطه عارضه های ناشی از افزایش سن برای این گروه در مقایسه با دوران جوانی به شدت افزایش می یابد.
معاون اداره کل بهزیستی خراسان رضوی افزود: در این زمینه باید پوششهای بیمه ای و افزایش حمایت از سلامت و درمان سالمندان برنامه ریزی و انجام شود. سقوط و شکستگی لگن و سایر شکستگیها در سالمندان افزایش چشمگیری پیدا می کند و در این مورد نباید سالمندان را تنها گذاشت.
وی ادامه داد: افزایش پوشش حمایتی بیمه ها ضرورتی است که برای تامین سلامت سالمندان به عنوان موتور تجربه و دانش توسعه کشور باید نسبت به تامین و اجرای کامل آن برنامه ریزی اجرایی انجام شود.