شاید این ضرب‌المثل قدیمی را که «مهرم حلال، جانم آزاد» را از برخی بانوان که امیدی به‌دریافت مهریه خود ندارند و به‌هر قیمتی می‌خواهند طلاق بگیرند را شنیده باشید، حقی که با وجود قانونی و شرعی بودن، مطالبه آن در خراسان رضوی برای زنان سختی‌های ایجاد کرده است.
به گزارش خبرگزاری فارس از مشهد، مهریه جزو حقوق مادی به‌‌رسمیت شناخته شده در سند ازدواج است که زنان هر زمان بخواهند می‌توانند برای دریافتش اقدام کنند، اما روند دریافت مهریه در خراسان رضوی با سایر استان‌های کشور متفاوت است، حکمی که از سوی دادگستری خراسان رضوی در سال 1393 صادر شد و بر اساس آن طرح دعاوی مطالبه مهریه در ابتدا باید از اداره ثبت اسناد پیگیری شود و در صورت نداشتن مالی از سوی زوج به‌دادگاه ارجاع داده می‌شود.
بن‌بست کوچه ثبت
تنها کافی است یک بار به‌اداره کل ثبت اسناد و املاک خراسان رضوی واقع در خیابان امام خمینی، کوچه ثبت مراجعه کنی تا با این فرآیند جان‌فرسا و سختی‌های وصول مهریه آشنا شوی، از پله‌های ساختمان که بالا می‌روی در طبقه دوم، ثبت درخواست اجرائیه مهریه قرار دارد.
انبوه بانوان سردرگم که غالبا پوشه‌ای از مدارک را در دست دارند، اولین تصویری است که نظرت را جلب می‌کند، اغلب آنها از شلوغی اداره ثبت و پاسخ‌گو نبودن درست کارکنان اداره شکایت دارند، در کنارشان می‌نشینی تا به‌درد و دلشان گوش دهی.
کارکنان اداره ثبت اسناد پاسخ درست نمی‌دهند
مریم زن 34 ساله‌ای است که با پسری 4 ساله از همسرش طلاق گرفته و بعد از 7 ماه دوندگی در راهروهای اداره ثبت موفق به‌مصادره اموال همسرش شده است.
او درباره سختی‌های مطالبه مهریه می‌گوید: برای گرفتن مهریه‌ام خیلی اذیت شدم و اصلا کارکنان اداره ثبت درست راهنمایی نمی‌کنند، مدام بی‌خود و بی‌جهت مرا به‌ناحیه ثبت اسناد در خیام می‌فرستند، تاکنون کلی هزینه فقط برای رفت‌وآمد به اداره ثبت اسناد پرداخت کرده‌ام.
زن مسنی که برای گرفتن مهریه دخترش آمده بود؛ می‌گوید: مهریه دخترم 214 سکه بوده و دو سال است که پیگیر هستیم، اما هنوز نتوانستیم حق دخترم را بگیریم.
زهرا دیگر زنی جوانی بوده که به‌دلیل اعتیاد همسرش تصمیم به‌طلاق در دوران عقد گرفته است و حدود یک سال برای گرفتن حقش می‌دود؛ او می‌گوید: در همه جای ایران می‌توان برای مهریه هم از طریق ثبت پیگیری داشت و هم از دادگاه شکایت کرد، اما در مشهد فقط باید از طریق ثبت اقدام شود که پروسه طولانی و عذاب‌آوری است.
او که در مدت پیگیری مهریه‌اش اطلاعات خوبی جمع‌آوری کرده است؛ ادامه می‌دهد: پیگیری از طریق ثبت اسناد برای زنی خوب است که همسرش مال زیادی داشته باشد، اما حتی اگر زوج مالی هم داشته باشد می‌تواند در طول پروسه پیگیری از طریق ثبت، اموال خود را به‌نام فرد دیگری بزند، اما اگر از طریق دادگاه باشد همسر به‌هر قیمتی شده باید مهریه زن را بدهد، در غیر این صورت به‌زندان می‌افتد.
این زن جوان 25 ساله با بیان اینکه حدود یک ماه طول کشید تا پرونده‌ام تشکیل شود؛ بیان می‌کند: بعد از صرف زمان و هزینه اگر همسر مالی نداشته باشد، دادخواست مهریه به‌دادگاه ارجاع داده می‌شود، اما در خصوص من به‌خاطر داشتن حقوق ثابت همسرم هر ماه مقداری از حقوق او برای مهریه من کسر می‌شود.
ابتدا ثبت بعد دادگاه
وکلای دادگاه خانواده از مخالفان این نحوه وصول مهریه هستند، زیرا معتقدند در این پروسه طولانی زنان نمی‌توانند به حق و حقوق خود برسند، مگر اینکه زوج مالی داشته باشد.
وکیل پایه یک دادگاه خانواده درباره نحوه دریافت مهریه در خراسان رضوی توضیح می‌دهد: برای دریافت مهریه ابتدا باید به‌اداره ثبت اسناد مراجعه کرد و براساس عقدنامه درخواست صدور ارجاعیه ارائه و این ارجاعیه به زوج ابلاغ می‌شود.
معصومه صفایی ادامه می‌دهد: اگر زوج اموال و حساب بانکی داشته باشد توسط اداره ثبت توقیف می‌شود و اگر مال و اموالی به‌نامش نباشد، اداره ثبت گواهی که امکان وصول نبوده صادر می‌کند که باید از طریق دادگاه پیگیری شود، در دادگاه نیز سکه‌ها به‌اجرا گذاشته می‌شود و براساس مبلغ سکه‌ها هزینه دادرسی پرداخت می‌شود، اما به‌دلیل زیاد بودن هزینه، بسیاری منصرف از گرفتن تمام مهریه می‌شوند.
وی می‌گوید: تنها در خراسان رضوی به‌این شیوه بوده که بانوان برای گرفتن مهریه ابتدا به‌اداره ثبت اسناد مراجعه کنند و این دستور رئیس کل دادگستری خراسان رضوی برای خانم‌های این استان مشکلاتی برای وصول مهریه ایجاد کرده است.
این وکیل امور خانواده درباره مشکلات پیگیری مهریه از طریق ثبت اسناد بیان می‌کند: یک خانم که مهریه خود را می‌خواهد بگیرد با اینکه می‌داند همسرش اموالی ندارد، اما طبق این بخشنامه باید ابتدا به‌اداره ثبت اسناد مراجعه و دو ماه زمان صرف کند تا گواهی از ثبت برای نداشتن اموال ثبتی همسر خود بگیرد.
وی می‌افزاید: زمانی که به‌دادگاه ارجاع داده می‌شود، به‌دلیل هزینه بالای دادرسی زوجه تنها 10 تا 15 سکه را می‌تواند به‌اجرا بگذارد و تنها زمانی که خانم وضع مالی خوبی داشته باشد، می‌تواند تمام سکه‌های مهریه خود را بگیرد، همچنین اگر زوج مالی هم داشته باشد می‌تواند در طی زمان پیگیری مهریه از طریق اداره ثبت اسناد اموال خود را به نام دیگری بزند.
روال دادرسی مهریه در اداره ثبت اسناد طولانی است
این وکیل دادگاه خانواده اظهار می‌کند: به‌دلیل طولانی بودن روال دادرسی برای مهریه و هزینه‌های آن به‌خصوص برای خانم‌های که توان مالی ندارند، بسیاری طبق ضرب‌المثل قدیم که «مهرم حلال، جانم آزاد» عمل می‌کنند، در حال حاضر هیچ فشاری به‌آقایان برای دادن مهریه وارد نمی‌شود، به‌دلیل اینکه مدام اعسار می‌دهند و از راه‌های قانونی استفاده می‌کنند که این به‌ضرر خانم‌ها تمام می‌شود.
صفایی با بیان اینکه عقدنامه جزو اسناد رسمی واجب الاجرا است؛ تصریح می‌کند: از ابتدا هم طبق قانون بانوان برای دریافت مهریه خود می‌توانستند از طریق ثبت اسناد و هم از دادگاه پیگیری کنند، اما از زمانی که دادگستری استان این دستور را صادر کرده، این حق انتخاب از خانم‌ها گرفته شده است.
این وکیل دادگاه خانواده معتقد است، یکی از معضلات این طرح مراجعه برخی خانم‌ها به‌شهرهای دیگر برای دریافت مهریه است تا به‌طور مستقیم از دادگاه، حقوق خود را پیگیری کنند.
قانون اساسی: مرجع عام تظلمات دادگستری است
وکیل پایه یک دادگستری درباره نحوه مطالبه مهریه در خراسان رضوی می‌گوید: طبق قانون، دادگاه مرجع عام تظلمات بوده و زمانی که شخصی حقش تضیع می‌شود، یا دین و طلبی دارد می‌تواند به‌دادگستری مراجعه کند، این در حالی است که در سایر شهرهای کشور از همان ابتدا می‌توانند به‌دادگستری مراجعه و طرح دعوا کنند و هیچ الزامی برای پیگیری از اداره ثبت اسناد نیست.
لیدا اسماعیل‌زاده بیان می‌کند: موافقان این بخشنامه مطرح می‌کنند، چون سند نکاح یک سند رسمی است، بنابراین طبق قانون برنامه و بودجه هرکس که صاحب یک طلب رسمی مانند مهریه است باید ابتدا به‌اداره ثبت اسناد مراجعه کند، اما این در حالی است که قانون برنامه و بودجه نمی‌تواند در مقابل قانون اساسی قرار بگیرد، زیرا قانون اساسی می‌گوید که مرجع عام تظلمات دادگستری است.
وی اظهار می‌کند: به‌دلیل وجود این چالش در خراسان رضوی بسیاری از وکلا به‌خانم‌ها پیشنهاد می‌دهند که از شهر دیگر مطالبه مهریه خود را پیگیری کنند، زیرا طبق قانون حمایت خانواده، زن در هر شهری که سکونت داشته باشد می‌تواند در همان شهر اقامه دعوا را انجام دهد.
پیگیری مهریه زنان خراسان رضوی در شهرهای دیگر کشور
این وکیل پایه یک دادگستری ادامه می‌دهد: خانم‌ها به‌صورت سوری محل اقامت را شهر تهران یا شهرهای جنوبی اعلام می‌کنند تا الزامی برای اینکه از طریق دادگستری مشهد برای مهریه اقدام کنند، نباشد و از طریق دادگستری آن شهر که این منع قانونی یا بهتر بگوییم، این منع غیرقانونی را ندارد به‌راحتی دعوای مهریه را در دادگاه اقامه کنند تا زودتر به‌نتیجه برسند.
اسماعیل‌زاده تصریح می‌کند: مزیت پیگیری مهریه از اداره ثبت اسناد این است که در اداره ثبت زمانی که مال توقیف و به‌مزایده گذاشته شد آن زمان نیم‌عشر مهریه را می‌گیرد، اما اگر خانمی از دادگستری اقدام کند، در همان ابتدا باید 3.5 درصد مهریه که بر اساس نرخ روز سکه است، بپردازد.
وی متذکر می‌شود: در دادگاه اگر زوج هیچ دلیلی برای پرداخت نکردن مهریه نداشته باشد، محکوم می‌شود و اگر توان مالی نداشته باشد که به‌طور یک‌جا پرداخت کند، دادخواست اعسار می‌دهدف مبنی بر اینکه همان مهریه را به‌صورت اقساط پرداخت کند، همچنین طبق قانون جدید حمایت از خانواده، زن می‌تواند تا 110 سکه بهار آزادی را مطالبه کند و بیشتر از این تعداد باید استطاعت مالی مرد را اثبات کند.
یک سال زمان برای اجرایی شدن پرونده مهریه در ثبت
این وکیل پایه یک دادگستری می‌گوید: در خراسان رضوی یک خانم برای دریافت مهریه خود حدودا یک سال باید زمان صرف کند تا پرونده او وارد پروسه اجرایی شود، اما اگر از طریق شهرهای دیگر اقدام کند، به‌دلیل نبود الزام برای مراجعه به‌اداره ثبت این زمان نصف می‌شود.
مهریه در قانون برنامه ششم توسعه
اسماعیل‌زاده درخصوص نحوه مطالبه مهریه از طریق اداره ثبت اسناد می‌گوید: طبق قانون برنامه ششم توسعه، ماده 113، مهریه یا هر مطالبه‌ای که مستند آن سند رسمی باشد باید ابتدا به‌اداره ثبت اسناد مراجعه شود و از طریق ثبت پیگیری‌های لازم صورت گیرد و اگر در اداره ثبت اسناد گرفتن مهریه مقدور نشد بانوان می‌توانند به‌دادگستری مراجعه کنند.
قانون تکلیف کرده که ابتدا از طریق اداره ثبت اسناد اقدام شود
رئیس کل دادگستری خراسان رضوی در واکنش به‌این موضوع که بخشنامه مذکور خلاف قانون است؛ بیان می‌کند: قانون اساسی می‌گوید که افراد باید حق خود را بگیرند، اما اینکه به‌دادگستری مراجعه کنند یا نه قانون عادی تعیین می‌کند.
حجت‌الاسلام علی مظفری ادامه می‌دهد: قانون را مجلس تصویب و در نهایت شورای نگهبان تایید کرده است، ما نیز تابع قانون هستیم و قانون تکلیف کرده که ابتدا از طریق اداره ثبت اسناد اقدام شود و اگر بعد از طی آن مراحل اجرایی نشد می‌توانند به‌دادگاه‌ها مراجعه کنند.
وی معتقد است، اگر این نحوه مطالبه مهریه در سایر شهرها اجرا نمی‌شود، اشتباه می‌کنند و باید برطرف شود.
مهریه ابزار قانونی برای زنان است
مهریه نتیجه تدبیر ماهرانهای است که در متن خلقت و آفرینش برای تعدیل روابط زن و مرد و پیوند آنها به‌یکدیگر به‌کار رفته است تا در صورت جدایی زن و مرد یک پشتوانه اجتماعی برای زن برای گذران امور زندگی باشد، همچنین مهریه در اموری مانند بازگشت مرد به‌خانه، حضانت کودک می‌تواند یک ابزار قانونی برای زنان باشد.
اما سال‌ها است که سنت الهی ازدواج آلوده به‌فرهنگ ناهنجار مهریه بالا در بین خانواده‌ها شده، اما دشوار کردن شرایط دریافت مهریه نمی‌تواند راه حلی برای این موضوع باشد و تنها نتیجه آن تضیع شدن حق قانونی و شرعی زنان است و چه بسا بسیاری از بانوان برای رها شدن از زندگی که در آن آرامش ندارند از حق و حقوق خود بگذرند تا به‌روال عادی زندگی بازگردند.