چالش تامین آب کلانشهر مشهد با پایان سد دوستی

مشهد- ایرنا- تداوم پدیده خشکسالی در خراسان رضوی که اکنون هجدهمین سال خود را طی می کند کار تامین آب مشهد را با سه و نیم میلیون نفر جمعیت ثابت و 30 میلیون زائر و مسافر سالانه با چالش مواجه کرده است.

مسئولان حوزه آب در خراسان رضوی نیاز سالانه کلانشهر مشهد را 270 میلیون مترمکعب آب برآورد می کنند که هم اینک از طریق 437 حلقه چاه و سدهای دوستی، طرق، کارده، ارداک، دو رشته قنات و یک دهنه چشمه تامین می شود.
سهم سد دوستی مشترک بین ایران و ترکمنستان در تامین آب مشهد به علت تداوم پدیده خشکسالی و کاهش آورد رودخانه هریرود هر سال رو به کاهش است بطوری که امسال به کمترین حد خود رسید. این در حالی است که اوایل بهره برداری، سد دوستی نقش 70 درصدی در تامین آب مشهد داشت.
دست اندرکاران تامین و توزیع آب در خراسان رضوی بر این باورند که امکان استفاده از سد دوستی برای تامین آب مشهد در سال آینده تقریبا مقدور نیست لذا نسبت به چالش کم آبی در کلانشهر مشهد در بهار و تابستان سال آینده هشدار می دهند.

* 85 درصد ظرفیت سدها خالی است
مدیر بهره برداری و نگهداری تاسیسات شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی گفت: بخاطر شدت خشکسالی هم اینک تنها 15 درصد از ظرفیت سدهای این استان آب دارد.
رضا نوروززاده افزود: توان ذخیره سازی سدهای بزرگ و در حال بهره برداری خراسان رضوی در مجموع یک میلیارد و 572 میلیون مترمکعب می باشد که یک میلیارد و 250 میلیون مترمکعب آن مربوط به سد دوستی است.
وی حجم کنونی آب ذخیره شده در سد دوستی را حدود 160 میلیون مترمکعب اعلام و بیان کرد: از ابتدای امسال تاکنون 19 میلیون مترمکعب آب وارد دریاچه پشت این سد شده است.
مدیر بهره برداری و نگهداری تاسیسات شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی ادامه داد: سدهای ارداک، دوستی، کارده و طرق در تامین آب مشهد نقش بسزایی دارند لذا با افت حجم مخازن آنها کیفیت آب مصرفی نیز تحت تاثیر قرار گرفته و کاهش می یابد.

* بهره برداری از سد دوستی مقدور نیست
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد نیز گفت: امکان بهره برداری از سد دوستی و انتقال آب از این سد به مشهد برای سال آینده مقدور نخواهد بود.
حسین اسماعیلیان افزود: سهم سد دوستی در تامین آب شرب مورد نیاز مشهد هر سال در حال کاهش است بطوری که این سهم از 61 درصد سال 1391 امسال به 21 درصد کاهش یافته است.
وی حجم ذخیره سد دوستی را یک میلیارد و 250 میلیون مترمکعب و حجم آب مرده این سد را 250 میلیون مترمکعب ذکر و بیان کرد: : طرح آبرسانی از سد دوستی به مشهد به نحوی بود که امکان برداشت از سهم مرده آن وجود نداشت ولی به دلیل کاهش حجم ذخیره آب امسال برای نخستین بار ناچار به استفاده از این بخش شدیم.
مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب مشهد ادامه داد: نیاز آب شهر مشهد در اوج مصرف 12.5 مترمکعب در ثانیه است که با فرض حذف سد دوستی هیچ راهی برای جبران تامین آن وجود ندارد لذا باید به سراغ منابع دیگر مانند استفاده از پساب رفت.
وی گفت: طی سالهای گذشته برای تامین آب مشهد با دل بستن به منابع ناپایدار به سراغ منابع پایدار نرفتیم. این درحالی است که پساب از منابع پایدار تامین آب است.
اسماعیلیان افزود: وابستگی به منابع زیرزمینی برای تامین آب مشهد در سالهای اخیر افزایش یافته و سهم 65 درصدی دارد. کاهش ذخیره آب سد دوستی در این زمینه تاثیر بسیار داشته است.

* 862 میلیون مترمکعب آب از سد دوستی
قائم مقام شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی هم گفت: هم اکنون تامین آب مشهد از 437 حلقه چاه عمیق و چهار سد دوستی، طرق، کارده و ارداک تامین می شود و دو قنات و یک چشمه هم در این زمینه سهم اندکی دارند.
علیرضا طاهری نیاز سالانه شهر مشهد را به آب 270 میلیون مترمکعب اعلام و بیان کرد: در شرایط عادی مصرف آب در مشهد حدود هفت هزار لیتر در ثانیه برآورد می شود اما در شرایط اوج مصرف و روزهایی از سال همزمان با مناسبتهایی مانند نوروز و دهه آخر صفر مصرف آب در این شهر به دو برابر این میزان افزایش می یابد.
وی ادامه داد: سد دوستی مشترک بین ایران و ترکمنستان سال 1384 وارد مدار بهره برداری شد و از آن زمان تاکنون 862 میلیون مترمکعب آب از این سد وارد مشهد و پنج میلیارد مترمکعب آب بین ایران و ترکمنستان از طریق مهار سیلابها تنظیم شده است.
قائم مقام شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی گفت: سد دوستی طی سالهای 1387 تا 1397 نقش مهمی در تامین آب مشهد داشت و در این سالها به دلیل وارد کردن سد دوستی تنش آبی در کلانشهر مشهد نداشتیم اما اکنون زمان دل بستن به سد دوستی برای تامین آب به سر رسیده است.

* کاهش 42 درصدی ذخیره سد دوستی
وی همچنین اظهارداشت: ذخیره سد دوستی اکنون 160 میلیون مترمکعب است در حالی که پارسال در همین زمان ذخیره این سد 273 میلیون مترمکعب بود.
طاهری از کاهش 43 درصدی ذخیره آب سد دوستی در سال جاری خبر و ادامه داد: با تداوم پدیده خشکسالی و کاهش بارندگی و آورد رودخانه هریرود دیگر نمی توان این سد را به عنوان یک منبع تامین آب برای مشهد محسوب کرد.
وی افزود: اکنون 65 تا 75 درصد آب مشهد از طریق منابع زیرزمینی و بقیه از طریق سدهای دوستی، طرق، کارده و ارداک تامین می شود. اگر همین روند آبگیری در سد دوستی ادامه یابد سهم این سد در تامین آب مشهد برای سال آینده به کمتر از 10 درصد خواهد رسید.
قائم مقام شرکت آب منطقه ای خراسان رضوی گفت: آب مشهد باید از منابع متنوع تامین شود و علاوه بر آن زائران و مجاوران باید در ایام نوروز و تابستان سال آینده در مصرف آب صرفه جویی کنند.
وی انتقال آب از ارتقاعات هزارمسجد در شمال خراسان رضوی را یکی از راهکارهای کمک به تامین آب مشهد ذکر و بیان کرد: این طرح که با چالشها و مخالفتهایی روبروست باید هرچه سریعتر اجرا شود زیرا از دست دادن زمان برای اجرای این طرح به جز زیان چیز دیگری ندارد.
طاهری طول خط انتقال آب از کوههای هزارمسجد به مشهد را 147 کیلومتر ذکر و بیان کرد: با توجه به وضعیت بحرانی دشت مشهد اکنون وقت آن است که از جای دیگر آب به این منطقه انتقال یابد.
سد دوستی در مرز ایران و ترکمنستان بر روی رودخانه مرزی هریرود در 75 کیلومتری شهر سرخس در شمال شرق خراسان رضوی احداث شده است. این سد از نوع خاکی با هسته رسی به ارتفاع 78 متر، طول تاج 655 و عرض تاج 15 متر می ‌باشد و مخزن این سد دارای گنجایش یک میلیارد و 250 میلیون مترمکعب است.
سد دوستی با همکاری مشترک ایران و ترکمنستان ساخته شده و عملیات اجرایی ساخت آن در سال 1379 آغاز و در فروردین سال 1384 به بهره ‌برداری رسید. نام این سد بر اساس مفهوم دوستی و مودت به نام 'دوستی' انتخاب شده است.